Hậu phác là thuốc gì? Tác dụng chữa bệnh từ hậu phác

Tổng quan về thảo dược hậu phác

Hậu phác (danh pháp khoa học: Cortex Magnoliae officinalis) là vị thuốc từ vỏ cây Magnolia officinalis Rehd. et Wils, thuộc họ Mộc lan (Magnoliaceae), chi Magnolia. Tuy nhiên cần lưu ý rằng tên hậu phác cũng được dùng cho nhiều dược liệu khác nhau. Chỉ có hậu phác nhập từ Trung Quốc mới được xác định một cách chính xác. Còn các vị thuốc hậu phác được trồng và khai thác trong nước cần phải xác định lại.

Hậu phác còn có rất nhiều tên gọi khác như tiền sơn phác, xuyên phác ty, thần phác, ngoa đồng phác, tiểu xuyên phác, dã phác, chế tiểu phác, chế xuyên phác, tử du phác, chế quyển phác, xuyên hậu phác, đạm bá, trùng bì, liệt phác, hậu bì, xích phác.

Hậu phác vẫn chưa được trồng rộng rãi ở Việt Nam. Cây chủ yếu được khai thác ở Trung Quốc, đặc biệt là các tỉnh Vân Nam, Phúc Kiến, Quảng Tây… Ngoài ra người ta cũng tìm thấy hậu phác ở một số tỉnh Việt Nam giáp ranh với Trung Quốc như Tuyên Quang, Sơn La, Lai Châu, Hà Giang.

Hậu phác còn được gọi là Quế rừng, Hậu phác nam thuộc họ Mộc Lan. Đây được xem là một trong những vị thuốc quý trong kho tàng dược liệu Đông y cổ truyền. Hậu phác có vị đắng, cay, tính ôn và được quy vào kinh Vị, Tỳ, Đại trường có công dụng trị bụng đầy trướng, thổ tả, kiết lỵ, ăn không tiêu,… Hãy tham khảo bài viết dưới đây để biết thông tin về dược liệu này

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến và bảo quản phác hậu

• Bộ phận dùng: Phần vỏ cây hậu phác có đặc tính của dược phẩm, nên được thu hoạch để làm thuốc.
• Thu hái: Thu hoạch lấy phần vỏ đối với những cây trên 20 năm tuổi, thời điểm thích hợp để thu hoạch là vào mùa khô, cuối mùa hạ đầu mùa thu.
• Chế biến: Sau những vỏ cây thu hoạch được bào chế theo một trong hai cách sau:

Để phần vỏ thoát mồ hôi rồi đem đi phơi khô trong bóng râm, cuộn trọn thành ống hoặc cán cho thẳng.
Đem phần vỏ cây thu được phơi khô dưới bóng râm, nhúng vào nước sôi rồi chất thành đống để ráo nước, tiếp tục đem phơi khô. Sau đó hấp mềm, cuộn tròn thành ống và phơi mát cho khô.

• Bảo quản: Bảo quản ở nơi thoáng mát, tránh ẩm mốc, tránh tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời vì dược liệu này rất dễ bay tinh dầu thơm.

Đặc điểm sinh thái của phác hậu

Cây hậu phác chính thức (Magnolia officinalis Rehd. et Wils.) là một loại cây thân gỗ to, chiều cao thường trên 715m. Thân cây có vỏ màu tím nâu. Lá cây mọc so le, phiến lá thuôn hình trứng, chiều dài từ 22 – 40cm, chiều rộng từ 10 – 20cm, đầu lá hơi hơi nhọn, thu hẹp dần về cuống lá. Phần cuống không có lông, chiều dài từ 2,4 – 4,4cm. Hoa hậu phác có đường kính khá lớn, lên đến 12cm, hoa có mùi thơm, màu trắng, phần cuống to thô. Quả kép (được cấu thành bởi nhiều đại rời), dạng hình trứng với đường kính 5 – 6,5cm, chiều dài từ 9 – 12cm.

Ngoài ra còn có cây thứ hậu phác (Magnolia officinalis var biloba Rehd et Wils) với các đặc điểm sinh thái có nhiều điểm tương đồng với hậu phác chính thức. Tuy nhiên lá của cây thứ hậu phác có phần đầu hõm xuống tạo thành hai thùy.

Cây hậu phác có tác dụng gì?

Bộ phận thường được sử dụng làm dược liệu của cây hậu phác là phần vỏ ở thân cây. Theo Y Học Cổ Truyền, hậu phác là loại dược liệu có tính ấm, vị cay và hơi đắng, không độc. Do vậy, hậu phác có tác dụng chữa các bệnh về tiêu hóa như khó tiêu, đau bụng, nôn mửa, táo bón.

Theo các nghiên cứu, thành phần hóa học được phát hiện trong cây hậu phác bao gồm: Bornymagnolol, Honokiol, Isomagnolola, Magnolola, Magnaldehyde, Magnocurarine, Obovatol, Randio, Salici Foline, Tetrahydromagnola. Trong Y Học Hiện Đại, tác dụng của cây hậu phác được biết đến như sau:

• Phòng ngừa viêm loét dạ dày;
• Ức chế histamin làm co thắt tá tràng và tiết dịch ở dạ dày;
• Kích thích ruột, cơ trơn khí quản;
• Ức chế các loại vi khuẩn bao gồm trực khuẩn lỵ, liên cầu khuẩn tán huyết, liên cầu khuẩn phổi, tụ cầu vàng;
• Một số tác dụng khác như giảm đầy hơi, hạ huyết áp, …

Hậu phác chữa bệnh gì?

Hậu phác trị trướng bụng, hen suyễn

Các bài thuốc từ phác hậu

Bài thuốc từ hậu phác chữa đầy bụng, trướng bụng

• Dùng 500 gram Hậu phác và 5 trái Chỉ thực đem sắc cùng với năm phần nước, sắc còn ba phần nước, sau đó cho thêm 120 gram Đại hoàng và tiếp tục sắc còn hai phần nước. Dùng khi thuốc còn nóng, nếu trong quá trình uống không thấy sôi chuyển thì ngừng sử dụng bài thuốc này.
• Dùng 500 gram Hậu phác, 10 trái Táo, 5 trái Chỉ thực, 60 gram Quế, 150 gram Sinh khương cùng với Đại hoàng và Cam thảo mỗi vị 120 gram. Đem một thang thuốc trên sắc cùng với nước, sắc cô đặc rồi chia làm thành 3 phần uống mỗi ngày, dùng khi thuốc còn nóng.
• Dùng Hậu phác, Bạch thược, Bạch truật, Phục linh và Nhân sâm với liều lượng bằng nhau, đem sắc với nước để dùng.

Bài thuốc từ hậu phác chữa đau bụng, đầy bụng kèm tiêu chảy

• Dùng Hậu phác (sao với nước cốt gừng) đem tán thành bột. Mỗi lần sử dụng 8 gram cùng với nước.
• Dùng Hậu phúc và Can khương với liều lượng bằng nhau, rồi đem tán thành bột mịn, thêm một ít mật để hoàn thành viên có kích thước bằng hạt ngô đồng. Mỗi lần sử dụng 50 viên cùng với nước cơm.

Bài thuốc từ hậu phác chữa đầy bụng do thương trực

• Dùng Hậu phác, Chỉ xác, Mạch nha, Trần bì, Sơn tra, Sa nhân cùng với Thào quả. Đem các vị thuốc trên sao khô rồi dùng cùng với nước.

Bài thuốc từ hậu phác chữa trứng khí, tức ngực, ăn uống kém

• Dùng Hậu phác đem sao cùng với nước cốt gừng rồi tán thành bột mịn. Mỗi lần sử dụng 8 gram cùng với nước gạo, mỗi ngày uống 3 lần (sáng, chiều và tối).

Bài thuốc từ hậu phác chữa đầy ngực do khí, kích thích ăn nhiều

Dùng Hậu phác, Quất bì, Thương truật và Cam thảo với liều lượng bằng nhau, đem các vị thuốc trên tán thành bột mịn rồi dùng kèm với nước.

Bài thuốc từ hậu phác chữa đau bụng do lạnh bụng, đầy bụng không ăn được

Dùng Hậu phác, Xích phục linh, Sinh khương, Đại táo mỗi vị 12 gram, 6 gram Thảo đậu khấu cùng với Can khương, Mộc hương và Cam thảo mỗi vị 4 gram. Đem một thang thuốc trên sắc lấy nước dùng.

Bài thuốc từ hậu phác chữa tức ngực, ăn không trôi, nôn khan, đàm ủng

Dùng 40 gram Hậu phác sao cùng với Sinh khương đem tán thành bột. Mỗi lần sử dụng 8 gram cùng với nước cơm.

Bài thuốc từ hậu phác chữa trúng gió, mồ hôi tự tiết, ngực đầy, ho, suyễn

Dùng Hậu phác, Bạch thược, Quế chi, Đại táo, Hạnh nhân, Sinh khương mỗi vị 12 gram cùng với 4 gram Cam thảo. Đem một thang thuốc trên cùng với nước để lấy nước dùng, dùng khi thuốc còn ấm.

Bài thuốc từ hậu phác chữa tức ngực, đầy ngực, ho, suyễn, viêm phế quản mãn tính, thấp đàm ủng phế

Dùng 8 gram Hậu phác, 20 gram Thạch cao (sống), 16 gram Tiểu mạch, Hạnh nhân và Bán hạ mỗi vị 12 gram, Ma hoàng và Ngũ vị tử mỗi vị 4 gram, 3,2 gram Can khương cùng với 2 gram Tế tân. Đem một thang thuốc trên cùng với nước để dùng, dùng khi thuốc còn nóng, nếu nguội cần hâm nóng lại.

Bài thuốc từ hậu phác chữa nôn mửa, tiêu chảy, suy nhược cơ thể, tiêu đàm, kích thích quá trình tiêu hóa

Dùng Hậu phác (tách bỏ lớp vỏ) và Sinh khương đem thái lát rồi sắc cùng với nước và vài lát gừng sao cho cô đặc. Sau đó chỉ lọc lấy Hậu phác rồi đem sấy khô và tiếp tục sắc cùng với 160 gram Can khương, 80 gram Cam thảo. Bỏ Cam thảo, đem Hậu phác tán thành bột. Dùng Sinh khương và Táo nhục sắc chín rồi lấy Táo quết nhuyễn rồi trộn với bột Hậu phác, sau đó hoàn thành viên có kích thước bằng hạt ngô đồng. Mỗi lần sử dụng 50 viên uống cùng với nước cơm.

Bài thuốc từ hậu phác chữa nôn mửa do vị hàn

Dùng Hậu phác, Quất bì, Hoắc hương, Sinh khương, Bán hạ và Sa nhân với liều lượng bằng nhau. Đem một thang thuốc trên sắc cùng với nước để dùng.

Bài thuốc từ hậu phác chữa tỳ vị hư hàn, khí trệ, trướng mãn

Dùng Hậu phác, Sinh khương và Cam thảo mỗi vị 8 gram cùng với Bán hạ và Đảng sâm mỗi vị 12 gram. Đem một thang thuốc trên cùng với nước để dùng.

Bài thuốc từ hậu phác chữa tích khối lạnh cứng lâu năm

Dùng Hậu phác, Bồng nga truật, Tam lăng, Nhân sâm, Thanh bì và Binh lang với liều lượng bằng nhau, đem một thang thuốc trên sắc để lấy nước dùng.

Bài thuốc từ hậu phác chữa tiêu chảy do thấp nhiệt

Dùng Hậu phác, Cam thảo, Thương truật, Quất bì, Hoàng liên, Cát căn và Bạch truật với liều lượng bằng nhau. Đem thang thuốc trên sắc để lấy nước dùng.

Bài thuốc từ Hậu phác chữa táo bón, chứng vị nhiệt, khí trệ
Dùng Hậu phác và Đại hoàng mỗi vị 12 gram cùng với 8 gram Chỉ xác. Đem một thang thuốc trên sắc lấy nước dùng.

Bài thuốc từ hậu phác chữa kiết lỵ

Dùng Hậu phác và Hoàng liên mỗi vị 120 gram đem sắc cùng với ba phần nước, sắc cô đặc còn một phần để uống khi bụng đói hoặc trước bữa ăn.

Bài thuốc từ hậu phác chữa đi tiểu đục

Dùng Hậu phác (sao với 40 gram nước cốt gừng), 4 gram Bạch phục linh và một chén rượu, đem các nguyên liệu trên sắc cùng với nước để dùng.

Bài thuốc từ hậu phác chữa đại trường khô ráo

Dùng Hậu phác (sống) đem tán thành bột mịn, trộn cùng với ruột heo (đã nấu nhừ), sau đó hoàn thành viên có kích thước bằng hạt ngô đồng. Mỗi lần sử dụng 30 viên cùng với nước gừng.

Bài thuốc từ hậu phác chữa kinh nguyệt không đều, không thông

Dùng 120 gram Hậu phác (sao) đem sắc cùng với ba phần nước còn một phần nước, sắc cô đặc rồi chia làm 2 lần uống mỗi ngày. Dùng uống khi bụng đói và dùng khi thuốc còn nóng, nếu nguội và hâm nóng lại.
Dùng 120 gram Hậu phác cùng với Hồng hoa và Đào nhân sắc cùng với ba phần nước, sắc cô đặc còn một phần nước, chia thành hai lần uống mỗi ngày, dùng thuốc khi bụng đói.

Bài thuốc từ hậu phác chữa bạch đới ở phụ nữ (thời kỳ đầu)

Dùng Hậu phác, Bạch thược, Bạch truật, Nhân sâm và Phục linh với liều lượng bằng nhau, đem sắc cùng với nước, sắc đến cô đặc để uống mỗi ngày.

Bài thuốc từ hậu phác chữa thổ tả, động kinh ở trẻ em

Dùng 40 gram Hậu phác sắc cùng với nước Bán hạ, tiếp tục ngâm cùng với nước cốt gừng 12 tiếng đồng hồ rồi đem phơi hoặc sấy khô. Mỗi lần sử dụng 4 gram ngâm cùng với nước co gạo khoảng 6 giờ hoặc cho đến khi khô (nếu không khô có thể sao khô), lọc bỏ Hậu phác chỉ lấy Bán hạ. Mỗi lần sử dụng 2 – 4 gram cùng với nước sắc Bạc hà.